بررسی صور خیال در دیوان ظهیرالدین فاریابی

ظهیر فاریابی را از پیشروان تغییر سبک خراسانی به عراقی معرفی می کند، به طوری که تشبیه عقلی به حسی در شعر این شاعر بر تشبیه حسی به حسی که از مختصّه های سبک خراسانی است، غلبه پیدا می کند. شمار ترکیبات تشبیهی و استعاری در شعر ظهیر زیاد است که از نشانه های رویکرد تشبیهات به اختصار و ایجاز و کلی نگری شاعر نسبت به پیرامون خود است و از ویژگی های سبک عراقی می باشد و به همین جهت شمار تشبیهات مجمل و موکد و بلیغ در شعر این شاعر بیشتر است. گرایش شعر به مفاهیم عقلی، خیالی و تجریدی است و معلومات علمی، ادبی و نجومی صورخیال در شعر این شاعر را به سوی دشواری سوق می دهد و افزونی شمار تشبیهات تفضیل، مرکب، مفروق، ملفوف، معکوس، تسویه و جمع از نشانه های کاربرد ابزارهایی است که شاعر برای برای رهایی از تشبیهات تکراری و کلیشه ای سبک خراسانی و بدیع جلوه دادن تشبیهات استفاده می کند. تعداد استعاره در شعر ظهیر که غالب ترین فن بیانی در سبک عراقی است، افزایش پیدا می کند و به مرز نزدیکی با تشبیه می رسد. اغلب استعاره ها مکنیه (90 درصد) و از نوع تشخیص هستند که بیانگر این است که تصویر در شعر ظهیر پویا و از حرکت و حیات و خیال انگیزی برخوردار است. او در استعارات خود به مفاهیم و کیفیات روانی و نفسانی شخصیت بخشیده است که این از ویژگی های سبک عراقی در شعر می باشد. چون فن مجاز مجال چندانی برای ابتکار و نوجویی و به ویژه تحولات سبکی ندارد، ظهیر در شعر خود در حد اندک(4 درصد) از این فن بیانی بهره برده است و این تعداد اندک مجاز هم بیشتر از نوع مجازهای معلوم و مشهوری است که باالطبع در هر اثری دیده می شود. در کنایه های شعر ظهیر فاریابی نسبت به کنایه های به کار برده شده در دوره های آغازین شعر فارسی چندان تغییر و تحولی ملاحظه نمی شود؛ اما یکی از ویژگی های برجست? کنایه در شعر این شاعر که نوعی تحول سبکی محسوب می شود، گره خوردگی و پیوند این کنایات با ایهام تناسب است